با سلام و عرض ارادت خدمت شما همراهان همیشگی وب سایت استودیو معماری جلال بابایی. با یک مطلب جذاب دیگر در ارتباط با معماری ایرانی در خدمت شما هستیم. اگر مقالات بخش وبلاگ فرحو را دنبال کرده باشید، حتما مقالات متعددی که ما درباره معماری ایرانی منتشر کرده‌ایم را مطالعه کرده‌اید. ما در این مقاله متفاوت قصد داریم درباره نقش هندسه در معماری ایرانی صحبت کنیم و جایگاه هندسه را در این معماری برای شما باز کنیم. تا انتهای مطلب ” هندسه چه نقشی در معماری ایرانی دارد؟ ” با ما همراه باشید.
هندسه و معماری ایرانی
اگر نگاهی گذرا به معماری ایرانی و آثار فاخری که در این حوزه طراحی و اجرا شده است بیندازیم به آسانی می‌توانیم نمود و تجلی هندسه را در آن ببینیم، چرا که هندسه همان ابزاری است که در ایجاد فضاها القا کننده ارتباط اجزا با هم، یکپارچگی و نشان دهنده احساسات خالق اثر است. شاید بگوئید که کاربرد هندسه در معماری ایرانی کاملا مشهود است و نیازی به توضیح ندارد اما در این مورد باید به شما بگوییم که هندسه، کاربردی فراتر از آنچه شما تصور می‌کنید، دارد.
برقراری روابط منطقی و درست بین اجزای بنا، نظم بخشیدن به فضاها، ارتباط بین نقشه‌های بنا و نمای آن، طراحی نمودن انواع گنبد و قوس‌های بنا و بسیاری موارد دیگر، همه و همه با بهره گیری از الگوهای صحیح هندسی میسر شده است و این چنین شد که در سالهای گذشته معماری ایرانی توانست به این سطح از زیبایی شناسی و موفقیت دست پیدا کند.
تنوع ساختمان‌های ایرانی از خانه‌ها و بناهای روستایی گرفته تا کاخ‌ها و کاروانسراها، بازارها، میدان‌ها، مساجد، حمام‌ها، قلعه‌ها و …. آنقدر زیاد است که نمی‌توان معماری ایران را در رده معماری کشورهایی مانند یونان در چند سطر خلاصه کرد. هر یک از ساختمان‌های یاد شده در ایران زمین معماری، اصول و هندسه مربوط به خود را داشته و با توجه به اصول فکری و عرفانی و نیازهای مخصوص به خود طراحی و اجرا شده است. اگر بخواهیم در این مورد مثالی بزنیم باید به معماری خانه‌های ایرانی که با توجه به فرهنگ و روابط مردم ایران شکل گرفته بپردازیم که شامل عناصر فراوانی مانند هشتی، پنج دری، ایوان، حیاط و بسیاری عناصر دیگر هستند. جالب اینجاست همین عناصر در مساجد، کاروانسراها و دیگر فضاها کاملا با منازل متفاوت است و همین موضوع است که معماری ایرانی را متمایز کرده است.
پیش از اینکه به جایگاه هندسه در معماری ایرانی بپردازیم لازم است به طور کلی به موضوع هندسه در معماری بپردازیم و سپس به بحث هندسه در معماری ایرانی برسیم. با ما همراه باشید.
هندسه در معماری چه جایگاهی دارد؟
کشف اصول ابتدایی هندسه به مصریان و بابلیان نسبت داده شده است چرا که آنها هر ساله درگیر طغیان رودخانه‌ها بودند و علایم مرزی میان زمین‌ها و املاکشان از بین می‌رفت و نیازمند راه حلی بودند که بتوانند دوباره حد و مرزها را پیدا کنند. مصریان اما برای علامت گذاری زمین‌ها از طناب و تیرک استفاده می‌کردند و دانش تجربی و پراکنده‌ای در زمینه طول، عرض و مساحت داشتند.
یونانیان بعدها در راستای مدون کردن دانسته‌های هندسی قدم برداشتند و دانشمندانی مانند فیثاغورث و طالس، قضایای هندسی مختلفی را اثبات کردند و بدین وسیله آغازگر راه هندسه ترسیمی شدند. در اسکندریه نیز دانشمندی به نام اقلیدس زندگی می‌کرد که تمام نتایج هندسی را در ۱۳ جلد جمع آوری کرد و نام آن را اصول هندسه گذاشت. با گذشت زمان شاخه‌های دیگری از هندسه به واسطه دانشمندان و ریاضیدانان توسعه پیدا کرد و سخن از هندسه فضایی، هندسه تحلیلی، هندسه غیر اقلیدسی و مثلثات به میان آمد.
در این بخش از مطلب قصد داریم شما را با هندسه بیشتر آشنا کنیم:
هندسه شاخه‌ای از ریاضیات است که با اشکال، اندازه‌ها، ویژگی‌های فضا و موقعیت‌های نسبی سر و کار دارد. همانطور که پیش‌تر نیز گفتیم دانشمندان مختلفی در زمینه هندسه فعال بودند و یکی از شاخص ترین آنها ارشمیدس است که برای محاسبه مساحت و حجم، روشی هوشمندانه ارائه داد.
هندسه و معماری سنتی ایرانی
هر زمان که به یک اثر معماری نگاه می‌کنیم، جنبه‌های مختلفی از آن به ما القا می‌شود و این مهم از طریق شکل، فرم، نقش اجتماعی و فرهنگی بنا، هویت و بیان خاص آن انجام می‌شود. دقیقا در همین نقطه است که اهمیت هندسه در طراحی و ساخت بناهای مختلف در راستای ارائه فرم‌های خاص و مفاهیم هنری، فرهنگی و اجتماعی بیش از پیش خودنمایی می‌کند.
این که از هندسه چطور در طراحی‌ها استفاده شود بر عهده معماران است و خلاقیت‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد، مهارت آنها و رقابت بین آنها را نشان می‌دهد.
اگر به بناهای تاریخی نگاه کنیم، اندازه‌ها، اشکال هندسی، اجزا و الگوهای هندسی همه به هم وابسته هستند و به هم پیوسته هندسه اصلی بنا را تکمیل می‌کنند. به عبارت دیگر هندسه مثل کلیدی است که در راستای برقراری ارتباط بین ساختمان و هر آنچه معمار در ذهن خود دارد، عمل می‌کند.
زمانی که به معیارهای زیبایی شناختی فکر می‌کنیم به صورت ناخودآگاه برای ساخت و ایجاد یک اثر به هندسه رجوع می‌کنیم. سپس تمام اجزا را در قالب یک کانسپت کلی و هندسی، منظم می‌کنیم و الگوهای هندسی مختلف را در ترکیب با یکدیگر استفاده می‌کنیم. به طور مثال، تقارن که همان قرینه سازی است، یک تفکر هندسی است که به سامان اجزا در یک محور طولی یا عرضی می‌پردازد.
ارتباط هندسه و نماهای سنتی در معماری ایرانی
در نماهای سنتی ایرانی همه اجزا می‌کوشند تا به یک تعادل بصری برسند. منبع الهام معماران گذشته در راستای رسیدن به تعادل بصری، عموما طبیعت بوده است. شاید اکنون این سوال برای شما پیش بیاید که تعادل بصری چه زمانی برقرار می‌شود؟ پاسخ اینجاست:
احساس تعادل بصری زمانی برقرار می‌گردد که بار هندسی اشکال تشکیل دهنده نما در دو طرف ترازو به میزان بالایی یکسان باشد.
نمونه‌های کاربرد هندسه در آثار معماری
- در عکس سمت راست شاهد تحلیل هندسی فرش مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی بر مبنای تقسیم هشت هستیم.
- در عکس وسط شاهد تحلیل هندسی قصر المشتی در اردن هستیم که بر مبنای مربع و مستطیل صورت گرفته است.
- در عکس سمت چپ هم شاهد تحلیل هندسی نوعی گره چینی بر مبنای تقسیم هشت هستیم.
تناسبات طلایی در معماری ایرانی
تناسبات طلایی از موضوعات مهمی است که از دوران باستان در هنرهایی مانند نقاشی، معماری، عکاسی و مجسمه سازی دیده شده است. اولین بار یونانیان از این تناسبات استفاده کردند و از آنها در ستون‌ها، مجسمه‌ها و … بهره بردند. به طور مثال اگر از معماران بپرسید زیباترین مستطیل کدام است همه به اتفاق می‌گویند مستطیل طلایی که در ساخت بنای پارتنون که یکی از شاهکارهای معماری یونان باستان است، استفاده شده است.
حال ممکن است بپرسید که این تناسبات چه ارتباطی به هندسه دارند؟ پاسخ این است که این تناسبات دقیقا خود هندسه هستند که به بدین صورت نمود پیدا کرده‌اند.
یکی از جذاب ترین این تناسبات در میدان آزادی و برج آزادی بر قرار است:
- طول زمین: ۶۳
- عرض زمین: ۴۲
- تناسب: ۱.۵
هندسه در پیمون
پیمون معادل امروزی طراحی مدولار است که در راستای سهولت کار و دادن جهت به اندازه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طراحی مدولار علاوه بر اینکه در نقشه‌ها، جزئیات ستون‌ها، طول و عرض اتاق‌ها و راهروها اهمیت بالایی دارد، تعیین کننده حالت‌های مختلف در و پنجره‌ها و نسبتی است که بین آن برقرار است. طراحی مدولار دقیقا بر اساس هندسه شکل گرفته است و عاملی جهت استفاده از یک اندازه و مقیاس مشخص است که بنا بر نوع بنا و کاربری آن متفاوت است و موجب تنوع می‌شود.
امیدواریم مطالعه مطلب ” هندسه چه نقشی در معماری ایرانی دارد؟ ” برای شما مفید بوده باشد. اگر به این دست مطالب آموزشی علاقمند هستید توصیه می‌کنیم دیگر مقالات ما در بخش مقالات وب سایت ما را نیز مطالعه بفرمایید.
بدون دیدگاه